Πώς η ανισότητα σκοτώνει Του Τζόζεφ Στίγκλιτς*

Πώς η ανισότητα σκοτώνει Δημοσιεύθηκε στην Αυγή την 25.12.2015 Πώς η ανισότητα σκοτώνει Του Τζόζεφ Στίγκλιτς* Αυτή την εβδομάδα, ο Angus Deaton θα παραλάβει το βραβείο Νόμπελ στα Οικονομικά για την ανάλυσή του σε σχέση με την κατανάλωση, τη φτώχεια, και την ευημερία. Δικαίως. Μάλιστα, αμέσως μετά την ανακοίνωση της βράβευσης τον Οκτώβριο, ο Deaton δημοσίευσε μια εκπληκτική εργασία με την Ann Case στα "Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών" - έρευνα που είναι, το λιγότερο, άξια είδησης όσο και η τελετή βράβευσης των Νόμπελ. Αναλύοντας τεράστιο μέγεθος δεδομένων για την Υγεία και τις αιτίες θανάτου των Αμερικάνων, η Case με τον Deaton διέκριναν μείωση του προσδόκιμου ζωής και επιβάρυνση της υγείας των μεσήλικων λευκών Αμερικανών, ειδικά εκείνων που ήταν απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή λιγότερο. Μεταξύ των αιτίων ήταν η αυτοκτονία, τα ναρκωτικά και ο αλκοολισμός. Η Αμερική υπερηφανεύεται ότι είναι μια από τις πιο ευημερούσες χώρες του κόσμου και μπορεί να καυχηθεί ότι σε κάθε πρόσφατο έτος, εκτός από ένα (το 2009), το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχει αυξηθεί. Και ένα σημάδι ευημερίας υποτίθεται ότι είναι η καλή υγεία υγεία και η μακροζωία. Αλλά ενώ οι ΗΠΑ ξοδεύουν περισσότερα χρήματα κατά κεφαλήν σε ιατρική περίθαλψη από κάθε άλλη χώρα (και περισσότερα ως ποσοστό του ΑΕΠ), απέχουν μακράν από το να κατακτήσουν την κορυφή του κόσμου όσον αφορά το προσδόκιμο ζωής. Η Γαλλία, για παράδειγμα, ξοδεύει λιγότερα από το 12% του ΑΕΠ της σε ιατρική περίθαλψη σε σχέση με το 17% των ΗΠΑ. Ωστόσο, οι Αμερικανοί μπορούν να αναμένουν ότι θα ζήσουν τρία ολόκληρα χρόνια λιγότερα από τους Γάλλους. Η ντροπή της Αμερικής Επί χρόνια, πολλοί Αμερικανοί εξηγούσαν αυθαίρετα αυτό το χάσμα. Οι ΗΠΑ είναι μια πιο ετερογενής κοινωνία, ισχυρίζονταν, και το χάσμα υποτίθεται πως αντικατοπτρίζει την τεράστια διαφορά του προσδόκιμου ζωής μεταξύ Αφροαμερικανών και λευκών Αμερικανών. Το φυλετικό χάσμα είναι, ασφαλώς, πολύ αληθινό. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2014, το προσδόκιμο ζωής για τους Αφροαμερικανούς είναι περίπου 4 χρόνια χαμηλότερο για τις γυναίκες και περισσότερο από 5 χρόνια χαμηλότερο για τους άνδρες, σε σχέση με τους λευκούς Αμερικανούς. Αυτή η διαφορά, ωστόσο, δεν είναι απλώς ένα αβλαβές αποτέλεσμα μιας πιο ετερογενούς κοινωνίας. Είναι ένα σύμπτωμα της ντροπής της Αμερικής: διάχυτες διακρίσεις εις βάρος των Αφροαμερικανών, αντικατοπτρίζονται στο μέσο εισόδημα των νοικοκυριών, που είναι μικρότερο από το 60% των λευκών νοικοκυριών. Τα αποτελέσματα των χαμηλότερων εισοδημάτων επιδεινώνονται από το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είναι η μόνη ανεπτυγμένη χώρα στον κόσμο που δεν αναγνωρίζει την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη ως βασικό δικαίωμα. Κάποιοι λευκοί Αμερικανοί, ωστόσο, έχουν προσπαθήσει να μεταθέσουν την ευθύνη για το ότι οι Αφροαμερικανοί πεθαίνουν νεότεροι στους ίδιους, επικαλούμενοι τον τρόπο ζωής τους. Είναι ίσως αλήθεια ότι ανθυγιεινές συνήθειες εντοπίζονται περισσότερο ανάμεσα στους φτωχούς Αμερικανούς, δυσανάλογος αριθμός των οποίων είναι μαύροι. Αλλά αυτές οι συνήθειες είναι συνέπειες των οικονομικών συνθηκών, για να μην αναφέρουμε τις πιέσεις του ρατσισμού. Τα αποτελέσματα της μελετών των Case-Deaton αποδεικνύουν ότι τέτοιες θεωρίες δεν ευσταθούν. Η Αμερική μετατρέπεται σε μια όλο και περισσότερο διαιρεμένη κοινωνία - διαιρεμένη όχι μόνο σε λευκούς και μαύρους Αμερικανούς, αλλά επίσης μεταξύ του 1% και των υπολοίπων, και μεταξύ των εχόντων υψηλό μορφωτικό επίπεδο και μεταξύ των λιγότερων μορφωμένων, ανεξαρτήτως φυλής. Και το χάσμα μπορεί τώρα να μετρηθεί όχι μόνο σε μισθούς αλλά και σε πρόωρους θανάτους. Οι λευκοί Αμερικανοί επίσης πεθαίνουν νωρίτερα όσο τα εισοδήματά τους μειώνονται.

Μεσαία "συρρίκνωση" Αυτή η απόδειξη δεν αποτελεί σοκ για όσους από εμάς μελετούν την ανισότητα στην Αμερική. Το μέσο εισόδημα ενός άνδρα εργαζόμενου με πλήρες ωράριο είναι χαμηλότερο από ό,τι ήταν πριν από 40 χρόνια. Οι μισθοί των ανδρών αποφοίτων λυκείου έχουν πέσει κατά περίπου 19% κατά την περίοδο που εξέτασαν οι Case και Deaton. Για να καταφέρουν να επιβιώσουν πολλοί Αμερικανοί δανείζονται από τις τράπεζες με τοκογλυφικά επιτόκια. Το 2005, η κυβέρνηση του προέδρου Τζορτζ Μπους κατέστησε πολύ πιο δύσκολο για τα νοικοκυριά να κηρύξουν πτώχευση και να διαγράψουν το χρέος τους. Στη συνέχεια, ήρθε η οικονομική κρίση, η οποία κόστισε σε εκατομμύρια Αμερικανών τις θέσεις εργασίας και τα σπίτια τους. Όταν το επίδομα ανεργίας, σχεδιασμένο για βραχυπρόθεσμες περιόδους ανεργίας σε έναν κόσμο γεμάτο απασχόληση, εξαντλήθηκε, αφέθηκαν στην τύχη τους, χωρίς δίχτυ ασφαλείας (πέρα από τα κουπόνια τροφίμων), ενώ η κυβέρνηση διέσωσε τις τράπεζες που είχαν προκαλέσει την κρίση. Τα βασικά προνόμια ζωής της μεσαίας τάξης απομακρύνονταν όλο και περισσότερο από μια συνεχώς αυξανόμενη μερίδα Αμερικανών. Η μεγάλη ύφεση είχε δείξει την ευάλωτη φύση τους. Αυτοί που είχαν επενδύσει στο χρηματιστήριο είδαν το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας τους να εξαφανίζεται, αυτοί που είχαν επενδύσει τα χρήματά τους σε ασφαλή κρατικά ομόλογα είδαν το εισόδημα της σύνταξής τους να εκμηδενίζεται, καθώς η Fed μείωσε αμείλικτα τόσο τα βραχυπρόθεσμα όσο και τα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Με τα δίδακτρα των κολεγίων στα ύψη, ο μόνος τρόπος που τα παιδιά τους θα μπορούσαν να αποκτήσουν εκπαίδευση, που θα μπορούσε να τους προσφέρει ένα ψήγμα ελπίδας, ήταν να δανειστούν: αλλά με το να μετατρέπονται τα εκπαιδευτικά δάνεια σε σχεδόν ποτέ πληρωτέα, το φοιτητικό χρέος μοιάζει ακόμα χειρότερο από τις άλλες μορφές χρέους.

Μέτρο ευημερίας Δεν υπήρχε κανένας τρόπος ώστε αυτή τη συσσωρευμένη δημοσιονομική πίεση να μην την υποστούν οι Αμερικανοί της μεσαίας τάξης και οι οικογενειές τους. Και δεν προκαλεί έκπληξη ότι αυτό αντικατοπτρίζεται σε αύξηση των ποσοστών χρήσης ναρκωτικών, αλκοολισμού και αυτοκτονίας. Ήμουν επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκοσμίου Τράπεζας στα τέλη της δεκαετίας του '90, όταν ξεκινήσαμε να λαμβάνουμε παρόμοια θλιβερά νέα από τη Ρωσία. Τα στοιχεία μάς έδειξαν ότι το ΑΕΠ είχε πέσει κατά περίπου 30% από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά δεν ήμασταν σίγουροι για τις μετρήσεις μας. Τα στοιχεία που έδειχναν ότι το προσδόκιμο ζωής των ανδρών μειωνόταν, ακόμη και όταν αυξανόταν στον υπόλοιπο κόσμο, επιβεβαίωσαν την εντύπωση ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν πολύ καλά στη Ρωσία, ιδιαίτερα έξω από τις μεγάλες πόλεις. Η Διεθνής Επιτροπή για τη Μέτρηση των Οικονομικών Επιδόσεων και της Κοινωνικής Προόδου, στην οποία συν-προέδρευα και στην οποία ο Deaton υπηρέτησε, είχε νωρίτερα τονίσει ότι το ΑΕΠ δεν είναι συχνά καλό μέτρο της ευημερίας μιας κοινωνίας. Τα νέα αυτά δεδομένα για τη φθίνουσα κατάσταση της υγείας των λευκών Αμερικανών επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα. Η κατεξοχήν κοινωνία της μεσαίας τάξης (όπως είναι η αμερικανική) βρίσκεται καθ' οδόν προς το να γίνει η πρώτη πρώην κοινωνία της μεσαίας τάξης... * Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και κάτοχος Νόμπελ στα Οικονομικά ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΕΛΛΗ ΖΩΤΟΥ